با علائم مختلف عوارض شیمی درمانی آشنا شوید
شاید برای شما جالب باشد که بدانید عوارض شیمی درمانی سرطان سینه ممکن است تا حدودی با عوارض شیمی درمانی در سرطان روده، سرطان غدد لنفاوی، سرطان خون، سرطان ریه، سرطان کبد، تومور مغزی، سرطان معده و غیره متفاوت باشد.
در واقع تفاوت آنها در نوع و شدت علائم شیمی درمانی است.
در بعضی از بیماران فقط مشکلات گوارشی مانند :
- حالت تهوع
- استفراغ
- یبوست یا اسهال مشاهده می‌شود.
درحالیکه در سایرین علاوه بر اینها :
نگران علائم خود نباشید، بعضی از آنها موقتی هستند و بعد از گذشت ۴ تا ۶ ماه از پایان جلسات شیمی درمانی بهبود مییابند.
علت بروز عوارض شیمی درمانی چیست؟
سلولهای سرطانی تمایل به رشد سریع دارند و داروهای شیمیایی میتوانند جلوی این روند را بگیرند.
اما ازآنجاییکه این داروها به کمک جریان خون به نقاط مختلف بدن حرکت میکنند میتوانند سلولهای سالم و طبیعی که رشد سریعی دارند را نیز تحت تأثیر قرار دهند.
در واقع آسیب به سلولهای سالم بدن است که باعث بروز عوارض کموتراپی یا همان عوارض داروی شیمی درمانی می‌شود.
شیمی درمانی و عوارض آن همیشه آنچنان که انتظار دارید بد نیستند اما به هر حال جای نگرانی دارد.
انواع عوارض شیمی درمانی
۱.خستگی
خستگی یکی از رایجترین عوارض جانبی شیمی درمانی است.
بسیاری از افرادیکه تحت درمان هستند در بسیاری از اوقات احساس خستگی میکنند یا از انجام کارهای روزمره خیلی زود خسته میشوند.
به همین دلیل توصیه می‌شود بعد از شیمی درمانی زیاد استراحت کنید، از انجام کارها غیرضروری خودداری کنید، اگر میتوانید ورزشهای سبک مانند پیاده روی یا یوگا انجام دهید زیرا سطح انرژی شما را افزایش میدهند، در کارهای روزمره از دوستان و خانواده خود کمک بخواهید و اگر شغلی دارید آن را به صورت پاره وقت انجام دهید.
اگر ناگهان احساس خستگی و تنگی نفس میکنید با تیم مراقبت پزشکی خود تماس بگیرید.
این مسئله می‌تواند نشانه کم‌خونی باشد. بنابراین در پاسخ به سوال آیا تنگی نفس از عوارض شیمی درمانی است؟ می‌توان گفت بله.
۲.حالت تهوع و استفراغ
اصولا پزشک قبل یا بعد از شیمی درمانی داروی ضد تهوع بهصورت قرص، کپسول یا آمپول به اغلب بیماران می‌دهد.
اگرچه این نوع دارو نیز ممکن است عوارض جانبی مثل یبوست، سوءهاضمه، مشکلات خواب و سردرد برای بیمار داشته باشد.
۳.ریزش مو
ریزش مو یک عارضه جانبی شایع شیمی درمانی است، اگرچه برای همه اتفاق نمی‌افتد.
معمولاً بعد از گذشت چند هفته از اولین جلسه درمانی ریزش مو شروع می‌شود و طی ۱ تا ۲ ماه ادامه می‌یابد.
ریزش موها فقط شامل موهای سر نیست و می‌تواند مربوط به قسمتهای دیگر بدن از جمله بازوها، پاها و صورت نیز باشد.
خبر خوب این است که موهای شما به زودی پس از پایان درمان شروع به رشد میکنند.
فقط اینکه ممکن است نسبت به قبل کمی موج دارتر یا صافتر باشند.
پزشک می‌تواند راه حلی برای مقابله با این نوع از عوارض شیمی درمانی به شما پیشنهاد دهد.
به عنوان مثال میتوانید در هر جلسه از کلاه سرد برای کاهش ریزش مو استفاده کنید.
کلاهک سرد مانند کلاه ایمنی دوچرخه است و با خنک کردن پوست سر و کاهش جریان خود در آن می‌تواند مانع از ورود داروی شیمی درمانی زیاد به ریشه موها شود.
۴.عفونت ها
شیمی درمانی می‌تواند توانایی سیستم ایمنی بدن شما را در مبارزه با عفونت کاهش دهد.
برای پیشگیری از بروز عفونتهای مختلف میتوانید راهکارهای زیر را امتحان کنید:
- شستن مرتب دستان با آب و صابون به ویژه پس از رفتن به توالت، قبل از تهیه غذا و غذا خوردن و پس از لمس حیوانات خانگی یا حیوانات دیگر (زیرا ممکن است عفونتهایی داشته باشند که خطرناک باشد)
- اجتناب از تماس نزدیک با افرادیکه به عفونت خاصی مبتلا هستند مانند آبله مرغان یا آنفولانزا
- تزریق سالانه واکسن آنفولانزا
پزشک در مواردی ممکن است یک دوره آنتی بیوتیک تجویز کند تا خطر ابتلا به عفونت را کاهش دهد.
۵.کم‌خونی
شیمی درمانی میزان گلبولهای قرمز خون شما را که اکسیژن را به بدن منتقل میکنند، کاهش می‌دهد.
اگر تعداد گلبولهای قرمز خون شما خیلی کم شود، دچار کم‌خونی میشوید. علائم کم‌خونی عبارتند از:
- خستگی و کمبود انرژی (وضعیتی شدیدتر از خستگی عمومی مرتبط با شیمی درمانی)
- تنگی نفس
- ضربان قلب شدید (تپش قلب)
- رنگ پریدگی
در صورت داشتن هر یک از این علائم در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید زیرا ممکن است باعث کاهش هوشیاری شما شود.
دریافت ماده معدنی آهن از طریق رژیم غذایی می‌تواند به کاهش خطر کم‌خونی کمک کند زیرا آهن به بدن در ساختن گلبولهای قرمز کمک میکند.
- گوشت قرمز و سفید
- حبوبات
- آجیل
- میوه های خشک مانند زردآلو خشک
- غلات کامل
- و سبزیجات دارای برگ تیره مثل اسفناج سرشار از آهن هستند.
۶.کبودی و خونریزی
شیمی درمانی می‌تواند تعداد سلولهای پلاکت خون شما را کاهش دهد.
این سلول‌ها باعث قطع خونریزی شدید هنگام آسیب رسیدن به بدن میشوند.
اگر تعداد پلاکتها کم باشد احتمالا علائم زیر را تجربه میکنید:
- کبودی سریع پوست
- خونریزی شدید بینی
- خونریزی لثه
۷.زخم دهان
گاهی شیمی درمانی می‌تواند مخاط دهان را تحریک کند و باعث ایجاد زخم شود.
این مشکل به عنوان ورم مخاط (موکوزیت) شناخته می‌شود و علائم آن چند روز بعد از شیمی درمانی خود را نشان میدهند. مواردی چون:
- احساس درد در دهان
- بروز زخمهای عفونی در دهان
- ناراحتی هنگام خوردن، آشامیدن یا صحبت کردن
- خشکی دهان
- کاهش حس چشایی
- بوی بد دهان
گاهی پزشک با تجویز یک نوع دهانشویه یا مسکن می‌تواند مشکل شما را برطرف کند.
لیزردرمانی نیز در درمان یا پیشگیری از ورم مخاط موثر است.
موکوزیت معمولاً چند هفته پس از پایان شیمی درمانی بهبود می‌یابد.
۸.از دست دادن اشتها
ممکن است در حین شیمی درمانی اشتهای خود را از دست بدهید اما باید سعی کنید مایعات زیادی بنوشید و آنچه میتوانید بخورید.
راهکارهای زیر کمک زیادی به شما میکنند:
- به جای ۳ وعده غذایی بزرگ، ۶ وعده غذایی کوچکتر بخورید
- به طور منظم میان وعدههای سالم مصرف کنید
- در روز درمان، وعدههای غذایی سبک بخورید
- به جای نوشیدن مستقیم از لیوان، به آرامی و از طریق نی انواع نوشیدنی میل کنید
اگر نگران رژیم غذایی و کم اشتهایی خود هستید، به تیم مراقبت پزشکی خود بگویید.
۹.تغییرات در پوست و ناخن
برخی از داروهای شیمی درمانی میتوانند تغییرات موقت در پوست شما ایجاد کنند. مواردی چون:
- خشکی و تغییر رنگ پوست
- افزایش حساسیت پوست به نور خورشید
- قرمزی یا زخم شده پوست
- خارش مداوم پوست
در مورد کرمهایی که میتوانند به شما کمک کنند و نحوه محافظت از پوست در برابر آفتاب با پزشک صحبت کنید.
شیمی درمانی همچنین می‌تواند ناخنهای شما را شکننده یا تکه تکه کند و خطوط سفید در سراسر آنها ایجاد شود.
خوشبختانه بعد از پایان درمان این مشکل رفع می‌شود.
۱۰.مشکلات جنسی و باروری
یکی از عوارض شیمی درمانی این است که میل جنسی کم می‌شود.این حالت معمولاً موقتی است.
برخی از داروهای شیمی درمانی همچنین میتوانند باعث کاهش قدرت باروری در مردان و زنان شوند.
اغلب این مشکل قابل رفع است اما در برخی موارد می‌تواند دائمی باشد.
قبل از شروع درمان، از پزشک خود بپرسید که آیا ممکن است باروری شما تحت تأثیر قرار گیرد.
در این شرایط زنان میتوانند تخمکهای خود را منجمد کنند تا بعداً در IVF استفاده شوند.
مردان ممکن است بتوانند نمونهای از اسپرم خود را منجمد کنند تا بعداً بتوان از آن برای لقاح مصنوعی استفاده کرد.
۱۱.اسهال و یبوست
چند روز پس از شروع شیمی درمانی ممکن است دچار اسهال یا یبوست شوید.
پزشک می‌تواند داروهای مناسب و تغییر در رژیم غذایی را توصیه کند.
۱۲.مشکلات عاطفی و روانی
شیمی درمانی می‌تواند یک تجربه ناامیدکننده و استرس زا باشد.
طبیعی است که احساس اضطراب کنید و فکر کنید آیا درمان شما موفقیت آمیز است یا خیر.
استرس و اضطراب همچنین میتوانند خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهند.
برخی از افراد عوارض شیمی درمانی زیر را تجربه میکنند که احتمال بروز آنها بسیار کم است:
- آلرژی شدید در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن به داروی شیمی درمانی
- نشت مایعات از رگ خونی به بافتهای اطراف و تورم پوستی
- نوعی التهاب روده (تیفلیت نوتروپنیک) که می‌تواند افرادی را که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند تحت تأثیر قرار دهد
- التهاب پانکراس
- همولیز حاد در اثر تخریب گلبولهای قرمز خون
آیا عوارض شیمی درمانی قابل درمان است؟
بله، پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا از بسیاری از عوارض جانبی پیشگیری یا آنها را درمان کنید.
امروزه داروهای بسیار بیشتری نسبت به گذشته در دسترس است و مراقبت تسکینی یا مراقبت حمایتی بخش مهمی از روند درمان سرطان است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگرچه عوارض شیمی درمانی میتوانند ناراحتکننده باشند اما بیشتر آنها جدی نیستند.
اگر در طول درمان شیمیایی علائم زیر را داشتید، بلافاصله با تیم مراقبت پزشکی خود تماس بگیرید:
- تب ۳۸ درجه یا بالاتر
- خونریزی یا کبودی بدون دلیل
- بثورات پوستی
- یک واکنش آلرژیک مانند تورم در دهان یا گلو، خارش شدید، مشکل در بلع
- لرز شدید
- درد مزمن در محل تزریق آمپولهای شیمی درمانی
- سردردهای شدید
- تنگی نفس یا مشکل تنفسی
- اسهال یا استفراغ طولانی‌مدت
- مدفوع خونی یا ادرار خونی
